نشست «مروری بر کارنامه ده سال اخیر جشنواره فیلم کودک و نوجوان» با حضور حامد جعفری، مجید زین‌العابدین صبح چهارشنبه ۲ مهر در بنیاد سینمایی فارابی برگزار شد. در این نشست دبیران پیشین و فعلی جشنواره با مرور تجربیات خود، بر اهمیت تقویت زیست‌بوم سینمای کودک و نوجوان، ضرورت توجه ویژه به مخاطب نوجوان و همچنین حمایت ساختاری از این حوزه تأکید کردند.
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، در ابتدای نشست، حامد جعفری دبیر سی‌وهفتمین دوره جشنواره ضمن تسلیت به علیرضا شجاع‌نوری به دلیل درگذشت مادرش، از حضور مجید زین‌العابدین دبیر دوره‌های سی‌وچهارم و سی‌وپنجم جشنواره قدردانی کرد.
مجید زین‌العابدین در پاسخ به پرسشی درباره روند جشنواره در سال‌های اخیر گفت:«جشنواره در ابتدا یک رویداد بود، اما بعدها تبدیل به یک سیستم شد که اتفاقات بیشتری را رقم می‌زند. من جشنواره فیلم کودک و نوجوان را محرک اصلی سینمای کودک می‌دانم؛ بر خلاف جشنواره‌هایی مانند فجر که ماهیت متفاوتی دارند، جشنواره کودک و نوجوان به‌جای فضای رقابتی، فضایی حرکت‌آفرین ایجاد کرده است.»
او درباره اهمیت این رویداد توضیح داد: «این جشنواره از اوایل دهه ۶۰ بخشی از جشنواره فجر بود. بعدها سیاست‌گذاران تصمیم گرفتند به سینمای کودک و نوجوان هویت مستقلی بدهند، که این تصمیم نشان از اهمیت این حوزه دارد. گاهی در نقدها متوجه می‌شوم برخی هنوز با ذهنیت قدیمی به سینمای کودک نگاه می‌کنند. در حالی که امروز سینما چندبُعدی است و تنها روی پرده خلاصه نمی‌شود. امکانات چندپلتفرمی در اختیار مخاطب قرار گرفته و کودکان و نوجوانان از طریق روش‌های مختلف فیلم‌ها را می‌بینند. پس نبود صف‌های طولانی برای تماشای فیلم، به معنای کاهش مخاطب نیست، بلکه ناشی از تغییر بستر نمایش است.»
زین‌العابدین با تأکید بر نقش جشنواره در پویایی سینمای کودک افزود: «این جشنواره مشوق و محرک در زیست‌بوم سینمای کودک است. برگزاری آن باعث می‌شود فیلم‌سازان برای ورود به این حوزه انگیزه پیدا کنند. اگر چنین رویدادی نباشد، شاید کسی به فکر حیات سینمای کودک و نوجوان نیفتد. متأسفانه به دلایل مختلف، سینماگران کمتر به سمت این حوزه حرکت می‌کنند و جشنواره می‌تواند در این زمینه نقش‌آفرین باشد.»
جعفری: جشنواره کودک میعادگاهی برای فیلم‌سازان است
در ادامه، حامد جعفری دبیر سی‌وهفتمین جشنواره، درباره تجربه شخصی‌اش گفت:«اولین مواجهه من با جشنواره کودک، به‌عنوان فیلم‌ساز بود. این جشنواره برای من یک میعادگاه مهم بود، چون جایی است که فیلم کودک به‌طور تخصصی بررسی می‌شود و موضوع کودک در اولویت قرار دارد. من تجربه حضور در جشنواره فجر و دریافت سیمرغ را هم داشته‌ام، اما هیچ‌کدام حلاوت جشنواره کودک را نداشته است.»
او درباره اهمیت مخاطب در جشنواره توضیح داد:«هر فیلم‌سازی برای مخاطب کار می‌کند. سینما یک تفریح جمعی است؛ شاید فیلمی را به‌تنهایی ببینیم و لذت ببریم، اما تماشای جمعی تجربه متفاوتی می‌سازد. مهم‌ترین جایی که فیلم‌ساز می‌تواند با مخاطب اصلی خود روبه‌رو شود همین جشنواره است. ما حتی داوران حوزه کودک داریم که صریح‌تر از داوران حوزه بزرگسالان نظر می‌دهند و همین صراحت، جشنواره کودک را به موقعیتی بی‌نظیر برای فیلم‌ساز تبدیل کرده است.»
جعفری با اشاره به نقش الگوسازی جشنواره گفت: «بارها دیده‌ام وقتی اثری به‌عنوان منتخب معرفی می‌شود، تا سال‌ها مبنای کار دیگر فیلم‌سازان قرار می‌گیرد. این بازخوردها و داوری‌ها باعث می‌شود جشنواره کودک نقشی تنظیم‌گر داشته باشد؛ همان‌طور که جشنواره فجر در سینمای ملی چنین نقشی ایفا می‌کند. بسته به اهمیتی که به این جشنواره داده می‌شود، فیلم‌سازان احساس می‌کنند جدی گرفته شده‌اند. به همین دلیل امسال تلاش کردیم فضایی فراهم کنیم تا سازندگان بدانند این جشنواره صرفاً ادامه‌ای از سینمای بزرگسالان نیست. من شخصاً به این جشنواره دلبستگی ویژه‌ای دارم.»
زین‌العابدین: جشنواره به تنهایی کافی نیست، نیازمند منظومه حمایتی هستیم
مجید زین‌العابدین در پاسخ به پرسشی درباره نقش جشنواره در شبکه‌سازی محتوای سینمای کودک گفت: «جشنواره کودک مشوق است، اما این مشوق به‌تنهایی کافی نیست. ما نباید انتظار داشته باشیم جشنواره‌ای که ده روز در اصفهان برگزار می‌شود، تمام روزهای سال را هم پوشش دهد. لازم است نهادها و بخش‌های مختلف کنار جشنواره قرار بگیرند. اصولاً فیلم کودک به‌عنوان سینمای گیشه شناخته نمی‌شود، بنابراین باید پیشرو باشد و این وظیفه تنها بر دوش جشنواره نیست.»
او با اشاره به موفقیت‌های سینمای انیمیشن ایران ادامه داد:«در این سال‌ها انیمیشن دستاوردهای جهانی مهمی داشته و آقای جعفری هم از پیشگامان آن بوده‌اند. آثاری مانند «پسر دلفینی» و دیگر تولیدات مشابه در زیست‌بوم انیمیشن ایران مؤثر بوده و در سینمای کودک و نوجوان نقش‌آفرینی کرده‌اند. حتی در جدول فروش امروز صبح دیدم که ۳ یا ۴ فیلم پرفروش گیشه از میان آثار کودک و نوجوان بوده‌اند. هرچند فیلم‌هایی مثل «مارمولک» کودکانه محسوب نمی‌شوند، اما فروش موفقی داشتند و نشان دادند این حوزه ظرفیت اقتصادی نیز دارد.»
زین‌العابدین بر ضرورت حمایت نهادی تأکید کرد و گفت:«سینمای کودک و نوجوان در سطح داخلی و بین‌المللی موفقیت‌هایی داشته، اما این کافی نیست. ساختارها باید به کمک این جریان بیایند. فارابی، سوره و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پیشرو هستند، اما این نهادها مولد مستقل نیستند و خودشان به حمایت وابسته‌اند. بنابراین نهادهای والد باید وارد عمل شوند. وظیفه اصلی این نهادها حمایت و کمک‌رسانی است. علاوه بر آن، ساختار بودجه و نظام تصمیم‌گیری کشور هم باید پشتیبانی کند. همان‌طور که گاهی یک هلدینگ نفتی پشت تولیدات فرهنگی قرار می‌گیرد، سینمای کودک نیز نیازمند چنین حمایتی است تا هدفش صرفاً بازگشت مالی نباشد.»
او در پایان افزود: «باید مشوق‌های مالی و مالیاتی تعریف شود تا هر شرکت صنعتی یا نهادی که مطابق سیاست‌های فرهنگی در حوزه کودک و نوجوان فیلم تولید می‌کند، از این مزایا بهره‌مند شود. حتی آموزش‌وپرورش هم باید در کنار دیگر نهادها نقش‌آفرینی کند. در حال حاضر کمک‌هایی انجام می‌شود، اما این حمایت‌ها به‌طور کامل توسعه نیافته است. بنابراین ما نیازمند یک منظومه کامل حمایتی هستیم. نباید تصور کرد که صرفاً با تولیدات جشنواره همه‌چیز تغییر می‌کند. به‌ویژه آنکه سه چهار سال به دلیل کرونا جشنواره به‌صورت فیزیکی برگزار نشد و من هم وقتی به‌عنوان دبیر انتخاب شدم، نخستین بار بود که بعد از چند سال جشنواره دوباره حضوری برگزار شد؛ چرا که شکل آنلاین صرفاً جنبه نمادین داشت. امروز جشنواره به یک نیروی تازه و حمایت‌های گسترده‌تر نیاز دارد.»
جعفری نیز در همین رابطه گفت: «ما باید به این نکته توجه کنیم که از منظر سیاست‌گذاری، جشنواره کودک جدا از سینما نیست. اگر از منظر فیلم‌سازی نگاه کنیم، نیاز است نهادها را هم‌راستا کنیم تا محصول نهایی شکل بگیرد. جشنواره در واقع تصویر نهایی کار است، اما کافی نیست. قرار گرفتن کارگردان در فضای جشنواره حال و هوای خوبی ایجاد می‌کند، اما وقتی باقی سال فعالیتی در حوزه کودک و نوجوان نداریم، فیلم‌ساز احساس می‌کند این بخش جدی گرفته نمی‌شود.»
دبیر فعلی جشنواره با تاکید بر این نکته که متولی اصلی سینمای کودک بنیاد سینمایی فارابی است اما مطالبه در این حوزه دشوار است ذکر کرد: « سخت است چون بودجه محدودی وجود دارد. کودک و نوجوان یک ژانر نیست، بلکه دسته‌بندی مستقلی است که می‌تواند همه ژانرها را دربر بگیرد. اشتباه است اگر فکر کنیم با ساخت دو یا سه فیلم کار تمام است؛ باید آن‌قدر فیلم داشته باشیم که بچه‌ها هر وقت به سینما رفتند، فیلمی مناسب برایشان وجود داشته باشد.»
حامد جعفری افزود: «این موضوع به بحث اکران هم برمی‌گردد. مثلا وقتی روی فیلم شاهزاده روم کار کردیم، بعد از آن بسیاری از فیلم‌ها و انیمیشن‌ها درخواست اکران داشتند. یعنی وقتی یک الگوی موفق ایجاد می‌شود، دیگران هم به آن سمت می‌آیند. نمونه دیگر فیلم مارمولک است؛ وقتی چنین فیلمی موفق می‌شود، باید در بنیاد فارابی آن را به رسمیت بشناسیم و از آن تجربه بگیریم. سینمای کودک یک چرخه دارد: کودک با قهرمان ارتباط می‌گیرد، خودش را در آن می‌بیند، و اگر ما بتوانیم این قهرمان را در ذهن او حفظ کنیم، آن ارتباط پایدار می‌شود.
جعفری با اشاره به این که کمبود الگوهای موفق در سینمای کودک و نوجوان یکی از ضعف‌های اصلی است گفت: « دولت باید سرمایه‌گذاری کند و مسیری بسازد تا بخش خصوصی هم وارد شود. مثلا می‌توان امتیازهای ویژه‌ای به اکران فیلم کودک داد، یا حتی برای هر کودک تماشاگر یارانه‌ای در نظر گرفت. من روزهای اولی که به بنیاد آمدم، تأکید کردم که حتی باید مطالبات سال‌های خود من به عنوان فیلم‌ساز کودک و نوجوان در گذشته را مرور کنیم»
در ادامه این نشست ذین‌العابدین در پاسخ به این سوال که سینمای نوجوان در این جشنواره نسبت به سینمای کودک به حاشیه رفته است گفت: « فیلم ساختن برای نوجوان سخت‌تر از کودک است. حتی در نام جشنواره هم بعضی‌ها فقط از «کودک» یاد می‌کنند، در حالی‌که نوجوان بخش مهمی از این رویداد است. نوجوان امروز باسوادتر و آگاه‌تر از قبل است، اما ما هنوز با ذهن آنالوگ می‌خواهیم برای نسل دیجیتال محتوا تولید کنیم. همین باعث شکاف نسلی می‌شود.»
او با اشاره به این که بسیاری از فیلم‌هایی که به نام کودک و نوجوان ساخته می‌شوند، در عمل برای نوجوان جذابیتی ندارند و یکی از ویژگی‌های جشنواره باید این باشد که مرز میان فیلم‌ساز و نوجوان را کمتر کند گفت: « مسئله اصلی این است: کودک را خانواده به سینما می‌برد، بزرگسال خودش می‌رود، اما نوجوان نه توسط خانواده همراهی می‌شود و نه خودش به تصمیم قطعی برای سینما رفتن می‌رسد. اگر نتوانیم او را جذب کنیم، سراغ سرگرمی‌های دیگر می‌رود.»
او ادامه داد: «مشکل دیگر این است که بعضی فیلم‌ها مسائل بزرگسالان را وارد دنیای نوجوان می‌کنند و در عمل فیلم درباره نوجوان می‌شود، نه برای نوجوان. حتی برای توجیه این مسئله اسم‌های متفاوتی هم روی فیلم می‌گذارند. اما واقعیت این است که چنین فیلم‌هایی اصلا متعلق به مخاطب نوجوان نیستند. به همین دلیل در دوره مدیریت من سیاست‌گذاری شد که این‌گونه آثار به بخش مسابقه راه پیدا نکنند، چون باعث تلخی و حتی گریه نوجوانان در سالن‌ها می‌شد. در جشنواره کیفیت اهمیت دارد، نه کمیت. داشتن ۳۰ فیلم الزاماً موفقیت نیست؛ اگر ۵ فیلم باکیفیت باشد، ارزشمندتر از تعداد بالای آثار ضعیف است.»
آیا در جشنواره امسال باریکه نوری برای فیلم‌سازان و جامعه کودک و نوجوان باز می‌شود؟
جعفری در ادامه در پاسخ به این سوال که جشنواره امسال حال بهتری برای سینمای کودک و نوجوان ایجاد می‌کند یا خیر با تاکید بر این که نگاه به نوجوان در نهادهای متولی ساده‌انگارانه است گفت: « در حالی که حوزه شناختی او نیاز به دقت نظر دارد. دوره نوجوانی، دوره جابه‌جایی و گذر است و دوره استقرار نیست. اگر قرار است ما نوجوان را جدی نگیریم و به او نپردازیم، نقش ما در زندگی نوجوان کم‌رنگ می‌شود. وقتی ما محتوای مناسب تولید نکنیم، طبیعی است که نوجوان سراغ چیزهای دیگر برود.»
او در ادامه با اشاره به این‌که بخش عمده اتفاقات مربوط به نوجوانی محدودیت‌هایی در نمایش آثار خارجی دارد گفت: «ما در مسائل نوجوانی محدودیت‌هایی داریم ولی آثار خارجی این محدودیت‌ها را ندارند. بنابراین نمی‌توانیم صرفاً روی آثار خارجی حساب کنیم و باید کار خوب نوجوان بسازیم. پارسال، حوزه هنری و کانون پرورش فکری «باغ کیانوش»، یک اثر نوجوانانه تولید کردند که در موفق بود و حتی در جذب مخاطب عملکرد خوبی داشت. حتی روز اول اگر از من می پرسیدند کار در گیشه موفق می‌شود یا نه فکرش را نمی‌کردم که خوب بفروشد. پس می‌توانیم بگوییم که اگر وارد این حوزه شویم، موفقیت وجود دارد. برای رسیدن به این موفقیت، البته نیاز به سینماگر دغدغه‌مند داریم.»
او ادامه داد: «کم شدن کارهای کودک و نوجوان در یک دوره، به کم شدن دغدغه برای این گروه نیز منجر می‌شود. طبیعی است که وقتی دغدغه کمتر شود، تلاش ما هم کمتر می‌شود. در این حوزه ابتدا باید انگیزه و دغدغه ایجاد کنیم. دوره نوجوانی از نظر روانشناسی حساس‌تر است؛ نوجوان حتی به دلایل شرایطی که دارد، ممکن است واکنشش به اثر متفاوت باشد. به نظر من مسئله اصلی این است که باید الگوی موفق ایجاد کنیم و بعد شاخص‌های خوب شکل می‌گیرد. در دوره دبیری من، بین کودک و نوجوان تفاوت قائل شدیم؛ یعنی یک جایزه برای فیلم کودک و یک جایزه برای فیلم نوجوان داده شد. این باعث ایجاد فضای بهتری شد.»
ذین العابدین نیز در همین رابطه اشاره کرد: « بازخورد جدا کردن بخش کودک از نوجوان خوب بود. نوجوانان دیگر مجبور نبودند آثار کودک را ببینند و بالعکس. فیلمی که پارسال در جشنواره فجر جایزه گرفت، «زیبا صدایم کن» بود. رسول صدرعاملی نیز چند فیلم برجسته در حوزه نوجوان دارد. ولی دقت کنید که وقتی یک فیلم نوجوان برنده جشنواره فجر می‌شود، هیچکس به بعد نوجوانانه آن توجه نمی‌کند. سینماگران، رسانه‌ها و نهادها باید این توجه را به بخش نوجوان داشته باشند.»
دین العابدین با اشاره به خط داستانی «زیبا صدایم کن» گفت: «این فیلم درباره یک دختر نوجوان و پدرش است. مادامی که رسانه فیلم کودک و نوجوان را پوشش ندهد، اتفاق خاصی نمی‌افتد. نقد دیگر این است که جشنواره‌های ما اغلب فصلی هستند و دبیرخانه دائمی ندارند؛ یعنی ده روز جشنواره برگزار می‌شود و تمام. جشنواره‌های سینمایی باید دبیرخانه دائمی داشته باشند و این اولویت با سینمای کودک و نوجوان است. دبیرخانه‌ها باید دائمی باشند و ارتباط کودک و نوجوان با جشنواره استمرار داشته باشد. ما برای این جشنواره دبییرخانه دائمی ایجاد کردیم و نشانی مشخصی هم دارد. ئلی در طول سال قطعا باید این دبیرخانه کاملا فعال باشد. علی‌رغم موفقیت‌های انیمیشن‌های سینمای کودک و نوجوان در ایران، این حوزه کم‌رنگ است. نمی‌توانیم با یک جشنواره ده‌روزه آن را احیا کنیم؛ همه باید کمک کنند و ساختار دائمی ایجاد شود.»
در پایان نشست، جعفری خاطرنشان کرد: «سینمای کودک و نوجوان نیازمند یک نگاه بلندمدت است. اثرگذاری در این حوزه حداقل یک دهه زمان می‌برد. ما باید از ابتدا مطمئن باشیم که کار درستی انجام می‌دهیم، چون یک خطا می‌تواند سال‌ها ما را عقب بیندازد. جشنواره کودک می‌تواند این مسیر را روشن کند، به شرطی که همه نهادها کنار آن قرار بگیرند.»
بعد از این خبرنگاران سوالاتی درباره سانسور و محدودیت‌ها مطرح کردند و حامد جعفری مجید زین‌العابدین سوالات را پاسخ دادند.
۵۹۲۴۴
