هم‌زمان با اوج‌گیری مصرف برق و آب در تابستان ۱۴۰۴، خاموشی‌های گسترده و افت فشار آب به یکی از چالش‌های مهم اقتصاد کشور تبدیل شده است. کارشناسان نسبت به تداوم این وضعیت و تأثیر آن بر تولید، تورم و سرمایه‌گذاری هشدار می‌دهند.
آرمان زارعی: در روزهایی که گرمای تابستان بسیاری از نقاط کشور را تحت تأثیر قرار داده و مصرف برق و آب به اوج خود رسیده، قطعی‌های مکرر در این دو بخش حیاتی، به یکی از چالش‌های جدی اقتصاد و زندگی روزمره مردم و صنایع تولیدی تبدیل شده است. اگرچه مسئولان تلاش می‌کنند با راهکارهایی چون مدیریت مصرف و افزایش تولید، شرایط را کنترل کنند، اما نشانه‌هایی از فشار مضاعف بر زیرساخت‌ها و صنایع قابل مشاهده است؛ فشارهایی که در برخی موارد منجر به اختلال در فعالیت تولیدکنندگان، کسب‌وکارهای خدماتی و حتی مشاغل دیجیتال شده است.
به اعتقاد کارشناسان، بخش مهمی از مشکلات امروز، ریشه در تصمیمات و سیاست‌گذاری‌هایی دارد که طی دو دهه اخیر در حوزه انرژی دنبال شده است. از تثبیت طولانی‌مدت قیمت برق و آب گرفته تا عدم سرمایه‌گذاری مؤثر در توسعه ظرفیت نیروگاه‌ها، شبکه‌های توزیع و منابع جایگزین. این وضعیت، بخش خصوصی و تولید را در برابر بحران‌های زیربنایی آسیب‌پذیر کرده است.
در همین رابطه، آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، در گفت‌وگو با خبرآنلاین با اشاره به بحران خاموشی‌های گسترده تابستان ۱۴۰۴، تأکید کرد صنعت برق کشور تحت فشار تصمیمات اشتباه دو دهه گذشته در حال فروپاشی است. او نسبت به تبعات این وضعیت بر تورم، رشد اقتصادی، مهاجرت سرمایه‌گذاران و امنیت انرژی کشور هشدار داد.
کاهش شامخ؛ زنگ خطری برای صنعت ایران
نجفی در ابتدای این گفت‌وگو و در پاسخ به این پرسش که آیا تاکنون برآوردی شفاف و قابل اتکا از خسارات اقتصادی ناشی از خاموشی‌ها منتشر شده یا خیر، گفت: تاکنون گزارش رسمی و دقیقی در این‌باره ارائه نشده، اما کاهش شاخص شامخ به زیر عدد ۴۵ به‌خوبی نشان می‌دهد که شرایط صنایع در وضعیت بحرانی قرار دارد. این شاخص باید بالای ۵۰ باشد تا از وضعیت پایدار اقتصادی حکایت داشته باشد؛ اما اکنون کاهش آن به زیر ۴۵، نشانه‌ای جدی از رکود و فروپاشی است.
وی افزود: قطعی‌های مکرر برق، ساختار صنعت کشور را به‌طور فرسایشی تحت تأثیر قرار داده و اگر این روند ادامه پیدا کند، آسیب‌ها به‌گونه‌ای خواهد بود که دیگر امکان جبران یا بازسازی وجود نخواهد داشت.
نجفی درباره اینکه کدام صنایع بیشترین آسیب را دیده‌اند، تصریح کرد: تقریباً تمام صنایع کشور به نحوی متضرر شده‌اند. حتی صنایعی که طی سال‌های اخیر برای تأمین برق پایدار خود میلیاردها تومان سرمایه‌گذاری کرده بودند، با قطعی مواجه شده‌اند. صنایع فولادی نمونه بارزی هستند که با وجود توافقات جدی با دولت برای حفظ پایداری برق، در روزهای اخیر خاموش شده‌اند.
دولت به‌جای برنامه‌ریزی؛ تعطیلی تجویز می‌کند!
وی ادامه داد: متأسفانه دولت به جای برنامه‌ریزی برای صرفه‌جویی یا افزایش تولید برق، به تجویز تعطیلات اجباری برای صنایع روی آورده است. این تصمیم‌ها به ساختار اقتصادی کشور آسیب می‌زند. اگر دولت ادعا دارد از بخش خصوصی حمایت می‌کند، باید در مقابل تعطیلی، حقوق پرسنل، مالیات و بیمه آن‌ها را هم متقبل شود، اما عملاً تمام هزینه‌ها به دوش تولیدکننده و مردم افتاده است.
رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران با اشاره به ریشه‌های بحران تأکید کرد: بخش عمده‌ای از مشکلات امروز به مصوبه‌ای در مجلس هفتم بازمی‌گردد که قیمت برق را ثابت نگه داشت. دولت در سال ۱۳۹۸ هشدار داده بود که در صورت تداوم این روند، قطعی برق و ورشکستگی صنعت برق اجتناب‌ناپذیر خواهد بود، اما این هشدارها نادیده گرفته شد.
وی خاطرنشان کرد: وزارت نیرو به‌جای پرداخت مطالبات نیروگاه‌ها و ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری جدید، اقدام به تأسیس شرکت دولتی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر کرده است. این سیاست‌ها نشانه انحراف از مسیر اصلاحات ساختاری در صنعت برق است و در نهایت، ابتدا منجر به فروپاشی صنعت برق و سپس سایر بخش‌های صنعتی کشور خواهد شد.
من وزیر نیرو نیستم که بدون پشتوانه آمار بدهم/ وقتی انتقاد می‌کنیم ناراحت می‌شوند
در ادامه، درباره اینکه چرا وعده وزیر نیرو مبنی بر نبود خاموشی در تابستان ۱۴۰۴ محقق نشد، نجفی پاسخ داد: این سؤال را باید از خود وزیر پرسید. وقتی انتقادی مطرح می‌کنیم، ایشان ناراحت می‌شوند. وقتی کسی وعده تأمین ۳۰ هزار مگاوات برق می‌دهد اما آشنایی کافی با واقعیت پروژه‌ها، اعداد و ظرفیت‌ها ندارد، یعنی به‌درستی بر امور اشراف ندارد.
وی در پاسخ به این پرسش که قطعی برق تا چه اندازه می‌تواند باعث افزایش نرخ تورم تابستان شود، اظهار کرد: پیش‌بینی عدد مشخص، نیازمند محاسبات دقیق است. من وزیر نیرو نیستم که بدون پشتوانه آماری و بر اساس حدس و گمان عدد بدهم. بنابراین نمی‌توانم برآوردی ارائه کنم.
نجفی درباره آسیب‌پذیری کسب‌وکارهای کوچک و اینترنتی نیز گفت: اگرچه کسب‌وکارهای خرد بیشتر با رسانه‌ها در ارتباط‌اند و بیشتر صدایشان شنیده می‌شود، اما از نظر میزان خسارت، صنایع بزرگ زیان بسیار بیشتری دیده‌اند. پشت یک تماس از صنایع فولاد درباره قطعی برق میلیاردها تومان خسارت نهفته است، در حالی که گلایه‌های متعدد از سوی مشاغل کوچک به‌دلیل فراوانی، بیش از حد به چشم می‌آید.
بیشتر بخوانید؛
وزیر نیرو: مرداد و شهریور سختی را در پیش داریم/ امیدواریم به جیره‌بندی آب نرسیم
ببینید | وزیر نیرو: برنامه خاموشی‌ها ۲ ساعته است!
اثر ناترازی برق و آب روی نرخ رشد اقتصادی کشور
وی در ادامه با هشدار نسبت به تبعات اقتصادی خاموشی‌ها گفت: بدون شک این بحران، نرخ رشد اقتصادی کشور را منفی خواهد کرد. از سوی دیگر، کمبود گاز نیز به‌زودی به یکی از صورت‌مسائل جدی کشور تبدیل خواهد شد. ما سال گذشته در دیداری با رئیس‌جمهور تأکید کردیم که ناترازی برق و گاز یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی دولت است و باید با بخش خصوصی تعامل مؤثرتری شکل بگیرد، اما متأسفانه این توصیه‌ها نادیده گرفته شد.
وی درباره اینکه چه میزان از خاموشی‌ها ناشی از کمبود برق و چه میزان ناشی از ضعف در توزیع است، گفت: اطلاعات دقیق در این زمینه محرمانه است و نمی‌توانم بر اساس حدس و گمان اظهار نظر کنم.
در پاسخ به این پرسش که دولت جدید در این مدت اقدام مؤثری در حوزه برق انجام داده یا خیر، اظهار کرد: به نظر می‌رسد در مدیریت نیروگاه‌ها عملکرد بهتری داشته‌اند و امید می‌رود انرژی تجدیدپذیر نیز به‌زودی وارد مدار شود. با این حال، برای ارزیابی اثربخشی این اقدامات باید منتظر نتایج واقعی و قابل رصد ماند.
وی درباره ادعای دولت مبنی بر دستیابی به رشد اقتصادی ۸ درصدی گفت: دستیابی به چنین رشدی با وجود این حجم از موانع، امکان‌پذیر نیست. ساختارهای بروکراتیک، سامانه‌های ناکارآمد، نحوه تخصیص ارز و دستورالعمل‌های ضدتولید، همگی موانعی جدی در مسیر تولید هستند. وزارت صمت به‌جای تسهیل‌گری، به مانعی بزرگ برای فعالان اقتصادی تبدیل شده است.
اگر من جای وزیر نیرو بودم…
نجفی در پاسخ به این پرسش که اگر وزیر نیرو بود چه اقداماتی را فوراً در دستور کار قرار می‌داد، تصریح کرد: ابتدا باید مدل‌های مالی مؤثر برای بهینه‌سازی مصرف انرژی طراحی شود. تسهیلات لازم برای جایگزینی کولرهای پرمصرف با نمونه‌های کم‌مصرف در اختیار مردم قرار گیرد. شرکت‌های ESCO باید برای عایق‌سازی ساختمان‌ها حمایت شوند. راندمان نیروگاه‌ها باید افزایش یابد و نیروگاه‌های ناکارآمد از مدار خارج شوند. همچنین توسعه برق پراکنده و استفاده از تکنولوژی‌های نوین ذخیره‌سازی برق ضرورت دارد. متأسفانه ما پول داریم، اما آن را برای زیرساخت صرف نمی‌کنیم.
وی درباره تأثیر واقعی‌سازی تعرفه‌های برق بر کاهش خاموشی‌ها گفت: بدون شک، این اقدام مؤثر خواهد بود، به شرط آنکه ساختار نظارتی و رگولاتوری صنعت برق اصلاح شود. درآمد حاصل از فروش برق باید به تولیدکنندگان و نیروگاه‌داران بازگردد. در حالی که طی سال‌های اخیر درآمد حاصل از برق افزایش یافته، مطالبات نیروگاه‌ها همچنان پرداخت نشده و این نشانه انحراف در مدیریت منابع است.
در ادامه درباره صادرات برق نیز اظهار کرد: در برخی مقاطع، حتی در تابستان، صادرات برق انجام می‌شود. این اقدام در برخی موارد از منظر ژئوپلیتیکی برای ایران ارزش استراتژیک دارد و نباید صرفاً با نگاه اقتصادی به آن نگریست. اما متأسفانه دیپلماسی انرژی ما بسیار ضعیف است و از این امتیاز، بهره کافی نمی‌بریم.
هشدار جدی نجفی درباره آب و خشکسالی در اواخر شهریور
وی درباره مهاجرت سرمایه‌گذاران نیز گفت: این اتفاق هم‌اکنون نیز در حال رخ دادن است. اما مهم‌تر از برق، باید به بحران آب توجه کرد. از اواخر شهریور با خشکسالی و کم‌آبی شدید مواجه خواهیم شد. سدها خشک می‌شوند و تأمین آب به معضلی بزرگ بدل خواهد شد.
نجفی تصریح کرد: ساختار کشاورزی کشور باید اصلاح شود. محصولاتی مانند یونجه که آب‌بر هستند، نباید در ایران تولید شوند. بهتر است واردات این اقلام در دستور کار قرار گیرد. حتی در زمینه گوشت نیز باید به‌سمت واردات یا پرورش برون‌مرزی دام حرکت کنیم، چرا که کشور ما از نظر منابع آبی برای تولید دام مناسب نیست.
در پایان و درباره طرح‌هایی مانند انتقال آب از دریای عمان، توضیح داد: این طرح‌ها به‌دلیل هزینه‌های بسیار بالا و قیمت تمام‌شده چند صد هزار تومانی برای هر متر مکعب آب، برای مصرف‌کننده نهایی قابل‌تحمل نیست. ما آب تجدیدپذیر بسیار داریم، اما به‌دلیل ضعف شدید در حکمرانی آب، بهره‌ای از آن نمی‌بریم. مشکل ما خشکسالی نیست، بلکه سوءمدیریت منابع است.
۲۲۳۲۲۴
