حمیدرضا بیدقی گرافیست با انتقاد از وضعیت طراحی پوستر در سینمای مستند، از فقدان نگاه حرفه‌ای و نبود بودجه مشخص برای این بخش می‌گوید. او معتقد است طراحی پوستر مستند، همچون خود فیلم، باید واقع‌گرا، هنری و برآمده از محتوای اثر باشد؛ اما نبود جایگاه مشخص برای آن در روند تولید و تبلیغات، باعث شده این هنر مهجور بماند.
مریم پیروزه: با وجود رشد چشمگیر سینمای مستند در سال‌های اخیر و ارتقاء قابل توجه کیفیت محتوایی و فرمی این آثار، طراحی پوستر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی و تبلیغاتی همچنان در حاشیه قرار دارد. حمیدرضا بیدقی، گرافیست و مدیر هنری باسابقه، در گفت‌وگو با خبرآنلاین، با تأکید بر این‌که پوستر فیلم مستند باید بازتابی از روح و فضای فیلم باشد، معتقد است این بخش هنوز نتوانسته جایگاه حرفه‌ای خود را در فرایند تولید و عرضه مستندها پیدا کند.
نبود بودجه، مانع ورود طراحان حرفه‌ای
بیدقی می‌گوید: «در سینمای داستانی، پوستر جایگاه مشخصی در روند تبلیغات دارد، اما در سینمای مستند چنین تعریفی به‌درستی شکل نگرفته است. یکی از دلایل اصلی این مسئله، تفاوت فاحش بودجه در دو گونه سینمایی است. تولید یک فیلم مستند، از نظر مالی قابل‌مقایسه با فیلم‌های سینمایی داستانی نیست. همین موضوع باعث می‌شود که یا طراحان حرفه‌ای سراغ چنین پروژه‌هایی نروند یا صرفاً به‌واسطه دوستی با عوامل فیلم، طراحی پوستر را بپذیرند.»
روابط شخصی، جایگزین روند حرفه‌ای
بیدقی با اشاره به نقش چندگانه عوامل در تولید مستند ادامه داد: «در سینمای مستند اغلب کارگردان، تهیه‌کننده و سایر عوامل یکی هستند، بنابراین طراحی پوستر نیز گاه در روابط شخصی تعریف می‌شود، نه در روندی حرفه‌ای.»
به باور او، کم‌اقبالی به طراحی پوستر مستند فقط از محدودیت‌های مالی ناشی نمی‌شود. بیدقی در این‌باره افزود: «دلیل دیگر این کم‌اقبالی، عدم اقبال عمومی مردم به تماشای فیلم‌های مستند است. البته اخیراً اتفاقاتی در حال وقوع است و فضاهای تازه‌ای برای نمایش مستند شکل‌گرفته، اما تا وقتی که اکران عمومی جدی برای مستندها وجود نداشته باشد، تبلیغات و طراحی پوستر نیز اهمیت کمتری خواهد داشت.»
برای طراحی پوستر، بودجه مستقل لازم است
او با ذکر مثالی از تجربه شخصی خود توضیح داد: «سال گذشته، من به‌واسطه دوستی با کارگردان، طراحی پوستر فیلم مستند فاطمی به کارگردانی آقای سیاح را بدون دریافت هزینه انجام دادم. اما طراحی پوستر برای یک فیلم مستند، اگر بخواهد به شکل حرفه‌ای انجام شود، هزینه‌بر است و برای هر پروژه‌ای قابل‌تکرار نیست. وقتی یک فیلم صرفاً برای جشنواره ساخته می‌شود و قرار نیست به اکران عمومی برسد، طبیعتاً پوستر آن نیز در اولویت قرار نمی‌گیرد.»
او در ادامه تأکید کرد: «برای حل این مسئله باید بودجه‌ای مستقل و مشخص برای طراحی پوستر در نظر گرفته شود تا طراحان بتوانند با انگیزه بیشتری وارد این عرصه شوند و آثار باکیفیت‌تری تولید شود.»
تفاوت نگاه در پوستر مستند و داستانی
حمیدرضا بیدقی که سابقه مدیریت هنری در جشنواره ملی و جهانی فیلم فجر و همچنین جشنواره سینماحقیقت را در کارنامه دارد، به تفاوت بنیادین طراحی پوستر در سینمای مستند و داستانی اشاره کرد و گفت: «پوستر مستند نیز مانند خود فیلم مستند، باید صریح، شفاف و واقع‌گرا باشد. درحالی‌که در سینمای داستانی، طراح پوستر می‌تواند از عناصر تصویری فراتر از خود فیلم استفاده کند تا جذابیت گیشه را افزایش دهد. اما در مستند، جذابیت در سادگی، وضوح و بازتاب واقعیت است.»
او همچنین به امکان بهره‌گیری از تکنیک‌های هنری متفاوت در طراحی پوستر مستند اشاره کرد و گفت: «در طراحی پوستر مستند می‌توان از تکنیک‌هایی متفاوت، حتی فراتر از ابزارهای مرسوم سینمایی استفاده کرد؛ مانند نقاشی یا ترکیب‌بندی‌های هنری که به بخش آرتیستیک کار قدرت بیشتری ببخشند. سینمای مستند در ذات خود هنری‌تر از سینمای داستانی است؛ بنابراین پوستر آن نیز می‌تواند و باید بازتاب همین ویژگی‌ها باشد. پوستر مستند بخشی از خود فیلم است و باید با آن ارتباط مستقیم داشته باشد.»
بیدقی در ادامه با مقایسه نقش ستارگان در پوسترهای سینمایی با جایگاه تصویر در مستند گفت: «برخلاف سینمای داستانی که اغلب چهره‌محور است و ستارگان سینما در طراحی پوستر نقش مهمی دارند، در مستند چیزی به نام ستاره وجود ندارد.»
طراحی ایده‌محور با نقش محوری تایپوگرافی
او در پایان تأکید کرد: «در مستند، طراح با صحنه‌های فیلم، حال‌وهوای اثر، رنگ‌ها یا حتی یک تصویر ساده می‌تواند کار کند. در طراحی پوستر مستند، ایده‌آل این است که پوستر بر پایه برداشت شخصی طراح از فیلم، اما در هماهنگی کامل با فضای کلی آن طراحی شود. بخش مهمی از موفقیت در این حوزه، وابسته به تایپوگرافی است. انتخاب فونت، نحوه چیدمان نوشتار و هماهنگی با حال‌وهوای فیلم بسیار اهمیت دارد و تفاوتی اساسی با طراحی پوستر برای فیلم داستانی دارد. در سینمای داستانی، «کله‌ها» در پوسترها حرف اول را می‌زنند، اما در مستند این‌گونه نیست. عناصر بصری باید از فضای فیلم برگرفته شود و نگاه طراح به فیلم در آن متبلور شود.»
۵۹۵۹
