طبق یک آمار تقریبی هم‌اکنون ۵۰ کارخانه یخ در تهران به کار تولید یخ مشغول‌اند که با حساب تولید متوسط، یعنی هر کارخانه ۵ هزار قالب، می‌توان گفت روزانه ۲۵۰ هزار قالب یخ در تهران تولید می‌شود.
به گزارش ایرانی مگ ، در تابستان سال ۱۳۵۷، بازار یخ تهران با بحرانی بی‌سابقه روبه‌رو شد؛ قیمت یخ ناگهان دو برابر، و دسترسی به آن چنان دشوار شد که اگر تمام شهر را زیر پا می‌گذاشتید، به‌سختی می‌توانستید چند کیلو یخ از میان ۲۵۰ هزار قالب تولیدشده روزانه پیدا کنید. این در حالی بود که فصل تابستان تازه آغاز شده بود. با این اوصاف، این پرسش مطرح می‌شد که چرا یخ باید در چنین زمانی نه تنها کمیاب، بلکه دو برابر گران‌تر شود؟
یخ‌فروش‌ها علت اصلی این بحران را توزیع نامناسب و ناکارآمد یخ در سطح شهر می‌دانستند و معتقد بودند اگر یخ به‌درستی میان مناطق مختلف تقسیم می‌شد، چنین کمبودی به وجود نمی‌آمد. در مقابل، بسیاری از شهروندان این موضوع را قبول نداشتند و بر این باور بودند که تمام این توضیحات تنها بهانه‌ای برای گران‌تر فروختن یخ است و یخ‌فروش‌ها، با سوءاستفاده از شرایط نابسامان، به دنبال کسب سود بیشتر هستند. این اختلاف نظرها و ابهامات، فضای ملتهبی را در بازار یخ تهران ایجاد کرده بود و زندگی روزمره مردم را با دشواری‌های تازه‌ای روبه‌رو ساخت.
در ادامه گزارش میدان خبرنگار کیهان را در این زمینه که روز چهارم تیر ۱۳۵۷ در صفحه ۱۳ ایرن روزنامه منتشر شد می‌خوانید:
فصل تابستان زمان اوج فعالیت یخ‌فروش‌هاست و یخ‌فروش‌ها بیشترین استفاده را هم در همین فصل از کارشان می‌برند. درواقع وجود گرمای طاقت‌فرسا و نیاز مبرم مردم به مصرف بیش از معمول یخ دلیل اصلی رواج کار آن‌هاست و با توجه به این حقیقت است که دست‌اندرکاران یخ سعی می‌کنند تا آن‌جا که تیغ‌شان می‌برد با انواع حیله‌های ممکن از بازار گرم یخ سرد، به ظاهر بی‌ارزش، پشت‌شان را ببندند. طبق یک آمار تقریبی هم‌اکنون ۵۰ کارخانه یخ در تهران به کار تولید یخ مشغول‌اند که با حساب تولید متوسط، یعنی هر کارخانه ۵ هزار قالب، می‌توان گفت روزانه ۲۵۰ هزار قالب یخ در تهران تولید می‌شود. با این حساب علل کمبود یخ را باید در وضعیت ناجور توزیع آن جست‌وجو کرد. سال پیش تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان، کمبود یخ را به نابستامانی وضع برق ارتباط دادند و در مواردی هم نبودن آمونیاک کافی بهانه‌شان بود؛ اما امسال که قیمت یخ دو برابر شده، نرخ آب و برق هم افزایش نیافته است چرا باید یخ گران و کمیاب شود.
توزیع نادرست یخ در سطح شهر
گشت کوتاهی در گوشه و کنار شهر می‌زنیم تا از کم و کیف توزیع یخ در دکه‌های یخ‌فروشی با اطلاع شویم. در سطح شهر از محور شاهرضا [«انقلاب اسلامی» کنونی] به بالا دکه‌های یخ‌فروشی یا اصلا وجود ندارد و یا اگر وجود دارد ناپیدا است و به همین خاطر در سراسر خیابان‌های کریمخان، تخت‌طاوس [«شهید مطهری» کنونی] و خیابان‌های حول و حوش آن دیدن یک دکه یخ‌فروشی آرزو است. در جاده قدیم شمیران [«شریعتی» کنونی] در ۴۵ متری سیدخندان هم وضع همین‌طور است. در جاده قدیم به طرف کیوسکی که با خط شکسته‌ای روی آن نوشته بود: «توزیع یخ» رفتیم اما از یخ خبری نبود. صاحب دکه به جای یخ؛ سیگار، آدامس و شکلات می‌فروخت. پرسیدیم: «پس کو یخ؟» جواب داد: «دکه را از یکی دیگر خریده‌ام، من یخ‌فروش نیستم.» در این خیابان و خیابان‌های دیگر شمال شاهرضا دکه یخ‌فروشی یا نیست و اگر هست تعدادشان بسیار کم است.
یکی از یخ‌فروشان خیابان تاج [«ستارخان» کنونی] می‌گفت: «شمال شهری‌ها کمتر اهل خرید یخ از بازار هستند، مگر سالی یکی دو بار که برق قطع می‌شود.»
اما از محور شاهرضا به پایین وضع فرق می‌کند؛ تعداد یخ‌فروش‌ها بیشتر است و درواقع بیشتر دکه‌های یخ‌فروشی در خیابان‌های سعدی، سپه، شوش، شاهپور [«وحدت اسلامی» کنونی]، خیام، شهباز و شهناز [«۱۷ شهریور» کنونی] و خیابان‌های اطراف نیروی هوایی متمرکز است و همین‌ها که بیشتر بار توزیع یخ به مردم را به عهده دارند از چگونگی توزیع یخ از سوی کارخانه‌ها گله دارند. یکی از همین یخ‌فروش‌ها می‌گفت:
«امسال کارخانه‌دارها به هر بهانه‌ای که بود قیمت یخ را بالا بردند، در حالی که کمبود برق، آب، کارگر، آمونیاک و… وجود نداشت و هیچ‌کدام از این‌ها قیمت‌شان گران نشده است. آمونیاک را می‌توان با تسهیلاتی که وزارت بازرگانی برای تولیدکنندگان در نظر گرفته به‌آسانی از طریق اتحادیه تهیه کرد، می‌ماند کارگر و نیروی انسانی که اغلب بهانه می‌کنند اما مگر یک کارخانه که حداکثر تولیدش ۱۰ هزار قالب یخ در روز است به چه تعداد کارگر نیاز دارد. یعنی از پنج نفر بیشتر؟! در صورتی که می‌دانیم کارخانه‌ها اغلب از یک کارگر کم‌سواد به جای مهندس استفاده می‌کنند که دکمه‌های برق را فشار بدهد تا آب وارد قالب‌ها بشود و ۶ ساعت بعد هم یخ را تحویل بگیرند و ۳-۲ نفر دیگر که با کمک کامیون‌داران یخ را بار کامیون بکنند. این‌ها تمام نیروی انسانی مورد نیاز کارخانه‌داران است، پس دیگر بهانه‌شان برای گران کردن یخ چی بود؟»
این یخ‌فروش توضیح می‌دهد: «چندی پیش چند تن از همین کارخانه‌داران صنفی تشکیل دادند و جلسه‌ای با اتاق اصناف گذاشتند و به بهانه‌های مختلف قیمت یخ را از قالبی ۲۱ ریال به ۳۵ ریال افزایش دادند. یعنی خودشان بریدند، دوختند و تن مردم کردند. هیچ‌کس هم صدایش درنیامد.»
چرا یخ نیست؟
حسن رضایی یخ‌فروش خیابان فردوسی می‌گفت: «اگر در کارخانه‌ها سرگردان نشوم و یخ به اندازه کافی به دستم برسد روزانه بین ۵۰ تا ۱۰۰ قالب یخ می‌فروشم. مشتری‌هایم را بیشتر قهوه‌خانه‌ها، کارگرهای ساختمانی، دست‌فروش‌ها، مجالس ختم و عروسی‌ها و در مواقعی که برق نباشد، منازل تشکیل می‌دهند. دردسرمان فقط از سوی توزیع‌کنندگان یخ است. توزیع‌کنندگان در مواقع گرما برای به دست آوردن سود بیشتر یخ را مستقیما بین رستوران‌ها و هتل‌ها تقسیم می‌کنند و در مقابل هنگام سرما سهمیه دکه‌داران را افزایش می‌دهند در حالی که مطابق قانون توزیع‌کنندگان باید یخ را فقط در اختیار دکه‌داران قرار دهند.»
حسن مقصودی یخ‌فروش خیابان فرح‌آباد ژاله نیز می‌گفت: «برای آن‌که یخ در سطح شهر به صورت صحیح توزیع شود باید توزیع یخ را خود تولیدکننده به عهده بگیرد. مثل اغلب کارخانه‌ها که فرآورده‌های‌شان را خودشان توزیع می‌کنند. اما سوالی که بلافاصله به ذهن می‌رسد این است که آیا تولیدکننده که به بهانه زیان یا بهانه‌های دیگر مرتبا دست از تولید می‌کشد، می‌تواند این مشکل توزیع را از میان بردارد. جواب مردم منفی است. آقا! کارخانه‌داران اصلا به فکر ما نیستند و کاری به کم و کیف توزیع ندارند. این‌ها تابستان حتی یخ را از تهران دریغ می‌کنند و به شمال می‌فرستند تا پول بیشتری به دست بیاورند.»
۲۵۹
